1
2
Deuia oppida.
De ornatu signorum dixi in lib. I De uersis fascibus, res sic habet. In dolore quia omnia fieri praeter matrem amant: etiam lictores fasces praeferebant inuersos. Pedo in Eleg. ad Liuiam, Quos primum uidi fasces, in funere uidi:Et uidi uersos, indiciumque mali. Statius Thebaidos VI. uersis ducunt insignibus ipsiGraiugenae reges. Non fasces solum suos lictores, sed milites inuertebant etiam scuta? et arma. Virgilius : " et uersis Arcades armis. " manentque in militia nostra hodie uestigia eius ritus. Adde, quod non indignum monitu, uersionem hanc armorum, non luctus solum notam fuisse, sed etiam transfugii et defectionis. Ammianus li. XXV. Eumque secuti complures, iam gladios quatientes et pila, ad Imperatorem transeunt, cum uexillis scuta peruersa gestantes: quod defectionis signum est apertissimum. Sed quare hic, aut unde fasces ? neque enim populi Romani magistratus adfuisse uideo. Respondeo, signa quidem Praetorianorum fuisse : at fasces ipsius Germanici defuncti, qui cineribus praeferebantur insignia nuper potestatis. Addo, quod designatores lictores suos habere soliti, qui funeris ordinem et solennia curabant.
Trabea quid ad luctum ? Nihil. Imo contra utebantur ea in diebus sollennibus laetisque; ut equitum transuectione, quod Dionysius notat. Sed et Domitiano decretum per honorem, ut quotiens consulatum gereret, equites Romani quibus sors obtigisset, trabeati, et cum hastis militaribus praecederent eum inter lictores apparitoresque. Denique nusquam trabea in luctu : equitesque Romae toga pulla usi in funere, ut reliqui ciues. Credo igitur uestem hanc trabibus purpurae intextis (id enim trabeae) sumptam hic, non doloris indicium, sed ordinis. Ad discriminandum, inquam, in coloniis equitem a plebe, et splendorem funeri conciliandum, trabeae sumptae. Illae enim propriae equitum : (nam Grammaticorum inuenta hic non moror, qui faciunt etiam regum, ducum, augurum) et ido trabeata agmina, ipsi equites Statio, in Epulo Domitiani : Hic tum Romuleos proceres, trabeataque Caesar.Agmina, mille simul iussit discumbere mensis. et in V. Siluarum ad Crispinum : quem locum fusius adscribam, quia mei eget. non te series inhonora parentum, Obscurum proauis, et priscae lucis egentem Plebeia de stirpe tulit. Non sanguine cretus Turmali trabeque ac remis, et paupere clauo Augustam sedem et Latii penetrale Senatus Aduena pulsasti : sed praecedente tuorum Agmine. Vere enim emendo, non sanguine cretus turmali, trabeaque Remi, nec paupere clauo. Id est, non tu ex plebe satus, imo nec ex ordine equestri. Quem deinde describit tribus notis, luxuria non indecora ingenii, ut solet in illo poeta. Turmalem sanguinem uocat, quia propriae equitum turmae : trabeam Remi, quia ii trabeati, exemplo regum : Pauperem clauum, id est angustum et artum, qui ordinis equestris.
Obserua hunc ritum, quod alibi defunctis, et usto iam cadauere, nihilominus non aras tantum statuebant, sed struebant et accendebant rogos, quasi uerum ibi funus et cadauer esset. Ostendit hic locus, et Seneca ad Martiam, cap. III. de Druso, huius patre, qui in Germania obierat, et reliquiae item relatae : Mater longo itinere reliquias Drusi sui prosecuta, tot per omnem Italiam ardentibus rogis, quasi toties illum amitteret. Ait, per omnem Italiam : in coloniis nempe et municipiis, qua transibant : ut hic.
Imperatores olim Senatorum humeris efferebantur. Suetonius in Augusto cap. 100. Senatorum humeris delatus in campum, crematusque, et Germanicus Tribunorum, centurionumque humeris portabatur. Seruius 6. Aene. propinquorum ait esse partes, ferre pheretrum. Deinde addit Tacitus, praecebant incompta signa. Nam in funebri pompa magnarum, et ditiorum signa portabantur. Appianus de funere Syllae. Senatus item, reliquique magistratus cum uexillis sequebantur. Versi fasces quoque gestabantur, id est inuersi. Hodie complicata uexilla feruntur. Et cum colonias transgrederentur, atrata plebs, trabeati Equites pro opibus loci uestem, odores, aliaque funerum solennia cremabant. Atratam plebem, id est nigra et lugubri ueste indutam uocat. Cicero ridet Vatinium, qui atratus coenauit, tanquam funebre epulum fuisset. Trabeati equites erant. Seruius exponens illud Virg. Aene. 7. Ipse Quirinali trabea, cinctuque Gabino Insignis. Suetonium citat in lib. de Vestibus, quem refert dicentem tria genera esse trabearum. Et nota ex hoc Taciti loco in funeribus trabeatos fuisse Equites. Solebant praeterea cineribus odores addi, ut ex hoc loco et Herodia. lib. 4. constat. Virgilius Aeneid. 6. Congesta cremantur Thurea dona, dapes, fuso crateres oliuo.
Ergo Ianuario haec mense gesta.
Satis hoc mirum, ubi Coss. et Senatus, qui solent ordine et composite incedere siue stare. Sed hic apparet aliter factum, sparsosque fuisse : an quia sponte uenerant ? An id quoque testando dolori ? Cui confusio uidetur adhaerere, nec decori cura.
3
Haec illa est Antonia Drusi, quam Plinius ait numquam spuisse. Illa, quam Valerius mire laudat a continentia et amore in coniugem, lib. IV. cap. III.
4
Dixit ad morem priscum : quo ii qui funus prosequebantur, cereos manibus gestabant, candelas, funalia, faces. Donatus id obtinuisse eo censet, quia noctu olim cadauera solita efferri super hoc more Excurs.in A.
Id est, sine toga praetexta, sine anulis, sine lato clauo. Quae omnia accurate mihi dicta in scripto De funeribus singulari.
Quem morem adhuc retinemus. Virgilius Aeneid. 11. de funere Pallantis, et de more uestusto Funereas rapuere faces : lucet uia longo Ordine flammarum, et late discriminat agros. Hoc ex Mauro Seruio didici lib. Aeneidos 5. in principio.
Non uere: plures erant, ut Lepidi et Silani ex Iulia nepte. Sed reliquos uelut degeneres, credo, arguunt, hanc solam Augusto dignam.
Forsitan, inimicorum.
5
Vide quaedam non uulgata apud Valerium Maximum, lib. V. cap. V.
Drusus hic in Iuliam familiam ne adoptione quidem uenit. Vnde ergo in pompa funebri imagines illi gentis Iuliae ? Nisi forte quia mater deducta in domum Augusti. Haec et talia de summo pectore dici possunt : at mihi nondum euiluit coniectura mea, Liuiorum. Caussa duplici. Primum, non praeposuisset Claudios Iuliis Tacitus. Id nefas. Deinde cum a patre latae imagines, cur omissae a matre ? Quae praesertim antiquae, et multae ?
Scribe, fratres. Nisi sui et historiae oblitus Tacitus. Duo enim Germanico superstites fratres, Claudius natura, adoptione Drusus. Semperque eo nomine etiam hunc noster insignit. Scripsit autem supra, Drusum et Claudium Tarracinam usque progressos.
Ritum fuisse arbitror, ut si cadauer adhuc uegetum et coloratum, ipsum in toro sine lecto ostenderetur: sin autem (ut in peregre functis, aut diu functis) aut non esset cadauer, aut decore proponi non posset, tum effigies cerea eius loco in lecto ostenderetur. Colligo ex hoc loco, tum Dionis de Augusto, qui Nolae obierat : Lectus erat, inquit ex auro et ebore, purpureis auratisque stragulis : in cuius ima parte cadauer arcae inclusum latebat; effigies autem eius cerea, triumphali habitu supra apparebat. Idem in Pertinacis funere, quod ei Seuerus sollenniter duxit, adnotauit idem scriptor, et in ipsius Seueri Herodianus.
Simile in Claudii funere, lib. XII. Ceterum peractis tristitiae imitamentis.
Malim, praepositam thoro effigiem.
Romae ex suggestu, mortui laudabantur, quod etiam hodie fit, et carmina canebantur. Hinc ait infra edictum, ut Germanicus Saliari carmine caneretur. Duplex uero hoc carmen erat. Vnum ad laudem celebrandam, alterum in lachrymas excitandas. Hinc ait Tacitus, carmina ad laudationes et ad lachrymas, uel doloris imitamenta. Legi quoque poterit, inuitamenta.
Verba sunt eorum, qui dicebant non satis honoratos Germanici cineres. Sciendum uero questos multos quod Germanicum more reliquorum Imperatorum inter diuos non retulissent : quod cum fiebat, Principi cerea imago quam simillima fingebatur, quae eburneo lecto imponebatur. Quae omnia fusius ab Herodiano explicantur, ubi ἀποθέοσιν describit. ea uero multum faciunt ad hunc locum intelligendum : nam multi aegre ferebant Germanicum non fuisse inter diuos relatum, eiusque effigiem toro non fuisse impositam. Nam effigies Imperatorum solere efferi ostendit Sueto. in Aug. ca. 100.
6
Ita moris aetate illa, ut Princeps populum peccantem aut exorbitantem alloqueretur per libellum, coerceretque. Eo respicit metaphora scita Senecae, epist. XCV. Praecepta sapientiae quae affectus nostros uelut edicto coercent et obligant. et caue quidquam ibi mutes.
An non magis, et functis ? in uulgata mihi frigus.
Sententia commoda. Non eadem decere Principes uiros primoresque in republica, et ipsum Imperatorem; eadem inquam, quae populum. Huic luctum permitti, at non illis. Plane hoc ipsis Tiberii uerbis quasi expressum uoluit Pedo, illius aeui poeta : "Non eadem uulgusque decet, et culmina rerum." Ennius poeta, apud D. Hieronymum : Plebs hocce regi antistat; in loco licetLacrimare plebi, regi honeste non licet. Similia Euripides in Iphigenia, ubi Agammemnon profatur: Ἡ δυσγένεια δ´ ὡς ἔχει τι χρήσιμον;Καὶ γὰρ δακρῦσαι ῥαιδίως αὐτοῖς ἔχειἄνολβα τ´ εἰπεῖν· τῶι δὲ γενναίωι φύσινἅπαντά ταῦτα.Τῶ τ'ὂχλωι δουλεὺομεν.Ἐγὼ γὰρ ἐκβαλεῖν μὲν αἰδοῦμαι δάκρυ. Plebeia sors quam praestat alibi nobili ? Collacrimare namque iis facile licet, Et misera fari uerba. Contra, nobili. Haud facilia ista. Namque plebi non damus, Ideoque lacrimare uereor et pudet. At uero in Taciti uerbis, legebam olim : Non enim decora eadem Principibus uiris et imperatori populo. Modicis domibus etc. Populus imperator et princeps, Romani sunt : ideoque contra, de modicis ciuitatibus mox sequitur. Probat Pichena, sed hoc amplius uellet : Populo, quae mod. d. a. ciuitatibus. Conuenisse etc.
Vides ergo multum temporis intercessisse a die mortis Germanici. Nam mortuus ipse extremo Nouembri. Quod facile colligo ex Suetonii uerbis scribentis: Et ut fato functum palam factum est, non solaciis ullis, non edictis inhiberi luctus publicus potuit: durauitque etiam per festos Decembris mensis dies. Id est, per Saturnalia, quae medio Decembri. At Megalensium spectaculum, de quo nunc, incidit in Nonas Aprileis. Per quas, LVDI. MATRI. MAG. ut in Kalendario notatum.
7
8
Mos igitur fuit, Principem donare aliquid filiis Praesidum, qui e prouinciis rediret atque ipsum adirent. Exempla uelim notari.
Melius, praescripta ei.
9
Ob laetitiam domini redeuntis. Ornatum festum intelligit laurum et lucernas. Iuuenalis: " Ornentur postes, et grandi ianua lauro." De lucernis uide quae notaui in Electis, cap.III et adde egregium Arriani locum in Sermonibus Epicteti, lib. I. cap. XIX. ἠξίωται δημαρχίας. πάντες οἱ ἀπαντῶντες συνήδονται ἂλλος τούς ὀφθαλμούς καταφιλεῖ, ἂλλος τὀν τράχηλον, οἱ δοῦλοι τὰς χεῖρας. ἒρχεται εἰς οἶκον, εὑρίσκει λύχνους ἁπτομένους.ἀναβαἰνες εἰς τὸ Καπιτώλιον ἐπιθύει Id est : Tribunatum aliquis adeptus est. Omnes obuii gratulantur, alius oculos, alius collum osculatur, serui manus. Domum uenit, inuenit collucentes lucernas. In Capitolium ascendit, sacrificat. Idem lib. II. ... Nec lucernas solum in diebus eius modi festis, sed etiam funalia cereosque accendebant. Panegyristes Laudatione Theodosii: Quid portas uirentibus sertis coronatas ? Quid aulaeis tardantes plateas, accensisque funalibus auctum diem referam ? Vbi ex optimo libro lego, aulaeis undantes plateas.
10
Valde interest inter utrosque. Pedianus scribit, Indicem esse, qui facinoris, cuius ipse est conscius, latebras indicat, impunitate proposita. Sed Indicium equidem arbitror ad id pertinere, quod coniectura assequimur, et suspicionibus : et quod crimen non probat, sed indicat. Testimonium uero dicimus de rebus uisis : aut auditis : ex quibus crimen non indicatur, sed probatur. Corn.infra lib.15. de Sceuino et Milicho : fomenta, inquit, uulneribus nulla iussu suo : sed quia caetera palam uana obiecisset, adiungere crimen uisum, se pariter iudicem et testem facere. Abutuntur tamen interdum scriptores.
11
Nicolaus Faber, uir quem Probitas et Eruditio iuxta amant (ueris, nec ambitiosis laudibus utor) notis ad Senecam patrem legendum censet, Lucium, non Titum.Verissime. Est illustris ille uir, senator et consularis, Augusti iudicio dignus Principatu : Tacito nostro saepe nominatus.
Quid ? Fulcinium Trionem patronum petit Piso ? Atqui is accusationem eius petiit, obtinuitque. Et mox etiam exsequitur. Ambigo de lectione, nisi alius aliquis Fulcinius ab isto.
Eprium nomine : cuius celebre ingenium in foro.
Est ille, qui supra cum Apuleio
consul. quem Valerius Maximus amicum patronumque, suum nimis plena manu laudat
lib. IIII. cap. VII. Vocat clarissimum ac disertissimum uirum, et addit : A quo omnium incrementa
commodorum ultro oblata cepi : per quem tutior aduersus casus steti : qui
studia nostra ductu et auspiciis suis lucidiora et alacriora reddidit. Et
satis facunde dicta, quae sequuntur. Et lib. II. cap. I. adsignificat proconsulem
eum Asiae, fuisse, comite se. Vocat ibi, uirum ut omnibus uirtutibus, ita humanitatis quoque laudibus
instructissimum
12
In Hispania, ut apparet ex sequentibus.
Ita ememdauimus. Tamen cum uetus lectio sit, noui Principis : aptius, ut nunc censeo, ex ea feceris, non ut Princeps : siue mauis, non ui Principis. Non utar potestate, quam Princeps habet : sed noxas mihi illatas, ut priuatas ulciscar.
Id est, ut uulgo nostrates loquuntur, informatio sit, ut docte G. Bud. notauit, et P. Crinitus lib. de honesta discipl. I. cap. 14.
13
De hoc ipso Tacitus lib. VI. Quintus Seruaeus post haec, et Minutius Thermus inducti. Seruaeus praetura functus et quondam Germanici comes.
14
Interior ergo discubuit Germanicus, ut dignissimus. De quo ordine sedendi non omnia mihi dicta in Conuiuio : dicam alibi, plene et apertis tibiis.
Alieno loco haec inserta. Mihi sententia praeclare reddi uidetur, si iis amotis legas: Senatus, numquam satis credito sine fraude Germanicum interiisse : simul populi ante Curiam uoces audiebantur. Quo tamen illa quae superant remittenda sint, mihi non liquet.
Sensus est, obiectum a senatu Pisoni, quod ipsi nempe Germanicus et Piso per literas expostulauissent de ueneno praebito aut non praebito.
Lacunam hic esse necesse est : desunt enim quaedam suspicione et coniectura restitui possent : sed sine emendatioris ope codicis temerarium esset.
Id solet in damnatis. Iuuenalis, "descendunt statuae restemque sequuntur."
Hoc loco, et lib. 5. et 19. Gemoniae sine additione scalarum dicitur. De Gemoniis iam a nobis dictum lib. 2. Erat uero locus praeceps, in quo ipsi facinorosi excarnificabantur, quas uel a conditore, uel quod esset locus gemitus dictas putant.
Exactor, qui praepositus ad exigendum perficiendumque, et quasi custos. Liuius lib. II. De Bruto filios plectente: Et qui spectator erat amouendus, eum ipsum fortuna exactorem supplicii dedit. Plinius lib. IX. epistola ad Paullinum : Ac deinde ex meis aliquos operis exactores, custodes fructibus ponam. Romae marmor epitaphium, M. AVRELIVS. AVGG. NN. LIB. EPAPHRODITVS EXACTOR. OPERVM. DOM. NN. Tacitus in suppliciis fere usurpat, ut lib. XI. Denuntiat centurionibus qui aderant, exsequi caedem. Custos et exactor e libertis Euodus datus. Ambrosius lib de Tobia cap. VIIII. Dum uadis cum aduersario tuo ad magistratum, da operam libertari ab illo, ne forte producat te ad iudicem, et iudex tradat te exactori, et exactor mittat te in carcerem. Sed et ἁπλῶς reperio, quasi muneris nomen, Exactor. Vt in Museo Carpensi. SEX. POMPEIVS. FAVSTVS. SEX. POMPEI. EXACTOR.
15
Experiri dicitur tam actor, quam reus ; sed saepius ad actorem pertinet. Est autem ad iudicem ire, aut in alium, aut pro se.
16
Eiusdem sententiae fuit, quod Suetonius scripsit, in Tib. cap. LII. Quem (Pisonem) mox huius criminis reum putant quidam mandata prolaturum, nisi ea secreta obstarent. Loco hodie non corrupto solum, sed defecto. Conatur tamen ingeniose Torrentius: ni Seianus secreto obstaret.
Non fugiet corruptio loci attentum lectorem. Quis enim erit, ad quem haec referantur, Atque illo ? nullum certe nomen praeiuit. Puto mutila esse. Nisi sint; scribe, Atque filio. Est enim εὒλογον filium Pisonis attulisse parentis codicillos, et ab eo quaesisse Tiberium singulatim de morte.
Melius, quatinus : id est, quoniam.
Quian, Augusto collega, an quia Tiberio ipsi ? Vtrumque enim uerum. Et consul cum Augusto fuit anno DCCXXXI. consul iterum cum Tiberio, DCCXLVII.
17
Non uane id notat. Prisco enim more, magistratus a iudicandi onere immunes. Cicero in Verrem actione I. et alii.
Quod et factum. Nisi Dio mihi imponit, qui libro LX. Lucium (non Cnaeum) Pisonem Cn. Pisonis et Plancina filium praefuisse Africae sub Claudio tradidit.
Senatoria uidelicet. Ita inferius scriptum, exuere ordinem.
Sunt nobis, centum uigintiquinque millia Philippicum. Videsis opes eius aeui, etiam ab hoc exemplo : et quomodo uel exsuli prouisum. Vere ergo Seneca : Eo temporum luxuria prolapsa est, ut maius uiaticum exsulum sit, quam olim patrimonium Principum fuit.
Fasti libri erant in quibus totius anni res Po. Ro. describebantur. Itaque Aurelius Cotta primus sententiam rogatus, censuit Pisonis nomen fastis radendum, id est libris illis, ut nullam ipsius mentionem factam eo anno posteri intelligerent, ad haec ut ipsius bonorum pars publicaretur. Eam tamen sententiam mitigauit Tiberius, Pisonemque ignominiae exemit. Tacit. lib. 20. Tum sorte ducti, qui fastos adulatione temporum foedatos exonerarent. Suetonius in Tiberio cap. 5. Sic enim in fastis, actaque publica relatum est. Hoc sic a Lampridio in fine uitae Commodi exprimitur, Nomen ex omnibus priuatis, publicisque monumentis eradendum.
18
Lego distinguoque ; prohibuit ; ob externas ea uictorias sacrari dictitans.
19
Similis querela Thucydidis lib. I. οἱ γὰρ ἄνθρωποι τὰς ἀκοὰς τῶν προγεγενημένων, καὶ ἢν ἐπιχώρια σφίσιν ᾖ, ὁμοίως ἀβασανίστως παρ' ἀλλήλων δέχονται. et statim: οὕτως ἀταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας, καὶ ἐπὶ τὰ ἑτοῖμα μᾶλλον τρέπονται. Nec dubium, quin ad haec loca respexerit noster.
Quaeras, quo haec egressio et reditio ? Ad morem priscum quo obtinuit, ut qui e prouinciis cum imperio redirent, illud ipsum amitterent simul intrassent urbem. Ideo Liuius lib. XXVI. Quinto Fuluio ne minueretur imperium, si in urbem uenisset, decreuit Senatus. Et magis ad lucem Taciti, quod Dio lib. LIV. tradit, Augusto decretum perpetuum Proconsulare imperium, ita ut nec si intra urbem uenisset, minueretur, neue necessum esset (ut ipse loquitur) .... Id est, renouare, siue ut Tacitus, repetere auspicia. Nam auspicii nomine etiam imperium hic cape. Sed cui rei Druso opus fuit repetito imperio ? Ad ouationem. Nam qui triumphans ouansue urbem ingreditur, cum imperio id facit in illum diem : Drusus autem imperium amiserat ingressus urbem ob fratris sui mortem. Debuit ergo repetere, ut ouaret. Eius sententiae sunt, quae apud Ciceronem legis, spem triumphi abiicientem : Vtar, ea porta, quam primam uidero. Et apud Caelium Neque enim stulte Appius, qui simul atque Dolabella accessit ad tribunal, introierat in urbem, triumphique postulationem abiecerat. Apud Vlpianum, l. ult. De off. Proconsul. Proconsul portam Romae ingressus deponit imperium. Iterum apud Ciceronem : Mihi ualde placet de triumpho nos moliri aliquid, et extra urbem esse cum iustissima caussa.
Miti obitu, id est, citra uim, et ex fato. Sed uideamus. M. Agrippae tres uxores fuerunt. Prima, Pomponia Attici filia conciliante eas nuptias M. Antonio Triumuiro. Ex ea genuit Vipsaniam, de qua hic, Drusi matrem. Altera, Marcella Octauiae filia. Ex ea quoque liberi, si Suetonio fides diserte id in Augusto tradenti. Etsi nihil de iis postea reperias, et uideatur ea proles non fuisse uitalis. Tertia uxor, Iulia. Ex ea nati Caius et Lucius Caesares, Postumus Agrippa, Agrippina et Iulia. In his plerisque uera Taciti nota. Caius enim et Lucius ueneno crediti periisse; Agrippina, fame; Postumus, ferro. Iuliam excipio, cuius mortem libro IV. ita narrat ipse Tacitus ut ex natura uideatur, ferri aut ueneni nulla mentione.
20
Quem alio nomine Belum dici Plinius ait.
21
Totidem Sallustiana uerba Seruius citat, Sorte ductos fusti necat. Quod ad Crassum referendum uideri in decimatione cohortis unius uere obseruauit noster Douza.
Mos enim fuit Romanis in decimum quemque militem sortito animaduertendi. T. Liuius lib. 2. ab urbe condita, Caetera multitudo, sorte decimus quisque ab supplicium lecti. Fustium quoque castigationem Modestinus inter militares poenas numerat. Tacitus lib. 14. Nam et ex fuso exercitu cum decimus quisque fuste feritur, etiam strenui sortiuntur, ubi ait Pedanianum a seruis interfectum. Iulius Capitolinus refert Macrinum Imperatorem seditiosos milites centesimasse, id est ex centenis singulos supplicio affecisse. Decumare quoque lib. 17. dicitur pro Decimum quemque morte afficere.
Huc refer illud Suetonii, cap. XXXII. Corripuit Consulares exercitibus praepositos, quod de tribuendis quibusdam militaribus donis ad se referrent : quasi non omnium tribuendorum ipsi ius haberent.
Idem a Tacito refertur in fine lib. 12. Id est Ciuica corona donatus est, quae donari solebat, qui ciuem in praelio seruasset. Eaque Lucius Gellius censuit Ciceronem donandum, quod eius opera Catilinae coniuratio fuisset detecta. Iligna primo fuit, postea ex Esculo Ioui sacra. Plutarchus ideo existimat hanc coronam dono dari ei, qui cuiem in praelio seruasset, quoniam Ioui sacra quercus est, in cuius tutela sunt ciuitates, et quia olim hominib. cibus erat glans, et facile militi fructum quercus exhibebat.
Id est, cum nollent obsidere aut oppugnare ultra praesidia Romana, male bis terque accepti.
22
Quod semper capitale. Cui enim opus perscrutari super Caesaris salute, nisi a quo aliquid aduersus illum cogitatur, uel optatur, aut post illam speratur et sustinetur ? Non enim ea mente de caris consulitur, qua de dominis, ait apposite ad hanc rem Tertullianus.
Non ita capies, quasi alibi dixerit de eo repudio : sed Dicere repudium usurpat, quod Mittere uulgo. Id est, postquam repudiasset eam Quirinius. Repudiarat autem ante annos XX. Suet. Tib. cap. XLIX.
Militarem custodiam uti se habuit paullo uberius explicaui : non tibi ueterane, sed tibi tiro, in Excurss. nostris : quos utiliter et ad alia Taciti uide, in B.
Rei aut uincula ducuntur, aut militibus traduntur, quae militaris custodia dicitur : aut fideiussoribus creduntur : aut sibi ipsis, fide accepta non abituros : quae libera custodia dicitur. Horum autores Vlpianus et Martianus.
Appianus : Σιλανὸς μὲν δὴ πρῶτος ἔλεγεν, ὃς ἐς τὸ μέλλον ᾕρητο ὑπατεύειν· ὧδε γὰρ Ῥωμαίοις ὁ μέλλων ὑπατεύσειν πρῶτος ἐσφέρει γνώμην, ὡς αὐτός, οἶμαι, πολλὰ τῶν κυρουμένων ἐργασόμενος καὶ ἐκ τοῦδε εὐβουλότερόν τε καὶ εὐλαβέστερον ἐνθυμησόμενος περὶ ἑκάστου. Silanus primus sententiam dixit, qui in sequentem annum Cos. designatus erat. Ita enim apud Romanos futuri anni Consul primus censet; ut qui ipse multa e consultis patraturus sit, ideoque putatur cautius magisque intente de singulis cogitaturus.
23
Abunde infra hoc ipso libro.
Non alibi quam in lapide repperi hanc historiam, qui Bergomi uisitur. PVDENS. M. LEPIDI. L. GRAMMATICVS. PROCVRATOR. ERAM. LEPIDAE. MORESQVE. REGEBAM. DVM. VIXI. MANSIT. CAESARIS. ILLA. NVRVS. PHILOLOGVS. DISCIPVLVS. Post damnationem demum positus lapis uidetur : et Pudenti adscripta gloria, tamquam illo uiuo; Lepida casta, bona.
24
Illustrium Subolet hic deesse nonnihil : ibique finem esse periodi, a Lepida petitum.
Obserua triplex ratio, siue uia, a patria abeundi. Primum, iussu decretoque Senatus; quasi reip. interesset. Quae ratio ualidissima, nec facile ueniam aut indulgentiam inueniebat. Ideo Augustus in Agrippa Postumo, multa de moribus adolescentis questus, ut exsilium eius Sc. sanciretur, perfecerat : Annalium primo. Altera ratio, per Iudices, et sententiam ex lege. Haec quoque firmae, et olim usurpatae : at tertia nouitia, cum Princeps in exsilium mittebat, quae uerius relegatio tantum erat, et uelut a parente publico (nam et patribus domi ac priuatim hoc ius) facta. Ouidius omnes tangit II. Tristium : Nec mea decreto damnasti facta Senatus; Nec mea Selecto iudice iussa fuga est. Tristibus inuectus uerbis (ita Principe dignum) Vltus es offensas, ut decet, ipse tuas. Adde, quod Edictum, quamuis immite minaxque, Attamen in poenae nomine lene fuit. Quippe Relegatus, non Exsul, dicor in illo. Gradatim ibi uides tres has species : et leuissimam ac lenissimam tertiam, quae auctoritate magis, quam iure constat. Cum tamen Edicta Principum uim legis haberent: uerbo Legis, et hanc speciem Tacitus est complexus : et cum nulla harum interuenisset, aperte quidem, Tiberius redeundi merito gratiam fecit.
25
Lex apud ueteres in multa fama, et usu : de qua ubertim disserimus in Excurs. et multa ad Taciti aliorumque lucem, in C.
Id est, augendis atque intendendis.
Quia id genus omnes captabant, colebant. Seneca : In ciuitate nostra plus gratiae orbitas confert, quam eripit : adeoque senectutem solitudo ad potentiam ducit, ut quidam odia filiorum simulent, et liberos seruent, et orbitatem manu faciant.
Plura
sunt capita legis Papiae. Inter caetera uno cauebatur ut qui coniuges,
filios non haberent, quod alter alteri lega(???)et decuma parte fisco
applicaretur. Hinc apud Iuuenalem, Iura parentis habes, propter me scriberis haeres,Legatum omne capis.- Debere enim sibi maritum adulter ait,
quod filios suo beneficio de uxore gignat, quam ob rem totum legatum
assequitur, quod alioquin ex lege Papia decima parte fiscus accepisset : ut
mira sit in illud carmen sex interpretum negligentia. Rescriptum autem
deinde est a diuis Caes. Arcadio et Honorio in haec uerba, Inter uirum et uxorem rationem cessare ex
lege Papia decimarum, et quamuis non interueniant liberi, ex suis quoque
eos solidum capere testamentis (nisi fortasse lex alia minuerit
derelicta) decernimus. Tantum igitur post haec maritus uel uxor sibi
inuicem derelinquant quantum superstitis amor exegerit. Est autem
haec lex, titulo de infirmandis
Lex haec est, de qua sensit Tranquillus Augusto : leges retractauit, et quasdam ex integro sanxit : ut sumptuaria, et de Adulteriis, et de Pudicitia, de Ambitu, de Maritandis ordinibus. Hanc cum aliquanto quam caeteras seuerius emendasset, etc. Continebatur autem lege Papia, ut decima eius, quod legabatur a uiro uxori, et econtra, si non extarent liberi, ex eo matrimonio ad fiscum perueniret. Quamobrem et caelibatus puniebatur, et augebatur aerarium. Ex quo paulo post subiicitur : et lege Papia Poppaea praemiis inducti, ubi lacuna est procul dubio : deest a. sensus huiusmodi : et mulctati legatorum decimis, aliisque poenis, ut si a priuilegiis parentum cessaretur : h.e. ut si nollent habere praemia parentum, uelut parens omnium populus, etc.
26
27
De quibus Florus lib. IV. et quaedam Sallustii in Fragm.
Posset etiam legi, latae quaestiones.
28
Nam leges de Ambitu et Iudiciis tulit : et in suis amicis non seruauit, imo perrupit. Ex Dione, Asconio, aliis.
Rotundus numerus, non uerus. Nam a Pompeii II. consulatu ad Augusti VI. sunt inter anni XXIV.
Dictio illa, uisi, toto sensui officit, quare eam excutiendam caeteris relinquimius. Sed ut hunc locum non facile correxerim, ita Suetonii codicem in Claudio emendare ausim. Vbi enim mention fit legis Pappiae, ita codices habent, Pappiae Pompeia, emendarem ego Pappiae Poppeae.
Et principe, subauditur, existente.
Assentior Pichena, artiora.
Delatores scilicet accusatoresque. Suetonius Nerone, cap. X. Praemia delatorum Papiae legis ad quartas redegit. ut appareat praemia magna fuisse et forte an tertiam aut semissem.
Hoc est quod antea dixit, omnisque domus delatorum interpretationibus subuertebantur. Et calumniae multae in hac lege circa ingenuitatis iura, et similia : ut periclitaretur non dubie multorum status. Plinius Panegyrico, de hisdem: Vidimus delatorum iudicium quasi grassatorum, quasi latronum. Non solitudinem illi nouiter, sed templum sed forum insederant : nulla iam testamenta secura, nullus status certus, non orbitas, non liberi proderant. Auxerat hoc malum Principum auaritia. Aduertisti oculos, etc. Quibus in uerbis emendo, Non solitudinem illi, non iter. quod perperam coaleuerat, nouiter. Itinera sane insident obsidentque grassatores.
Lego distinguoque, inditi custodes, et lege Pappia Poppaea praemiis inducti (subaudi, sunt illi custodes) si a priuilegiis parentum cessaretur. Aut, sicubi a priuilegiis parentum cessaretur. Aut, praemiis inducti, ui, ueluti praemiis cogentibus.
29
Non ergo aditus ad maiores honores, nisi illo adepto ? Apparet ex his uerbis. Idemque e Dione de Claudio, lib. LVIII. τούς γαμβροὺς τότε τε ἐν τοῖς εἴκοσιν ἀνδράσιν ἄρξαι καὶ μετὰ τοῦτο πολιαρχῆσαι ἐν ταῖς ἀνοχαῖς ἐκέλευε ὀψέ τέ ποτε πέντε ἔτεσι θᾶσσον τὰς ἄλλας ἀρχὰς αἰτῆσαί σφισιν ἐπέτρεψε. Generos suos iussit in Vigintiuiris esse, tum et Praefecto urbi in feriis Latinis, denique quinquennio maturius magistratus petere indulsit. Vigintiuiros aperuit nobis solus Dio LIV. Triumuiros Monetales, Triumuiros Capitales, Quattuoruiros Viales, Decemuiros Stlitibus. Instituti sunt hoc numero ab Augusto (antea ad uigintisex erant) anno DCCXLI. Dionem adi, atque etiam Festum in uoce Praefecturae : cuius locum Cuiacius emendauit lib. XI. Obseruat.
Vides ergo quam aberret uir doctus et Italiae suae Suada, qui negat legitimam ullam aetatem Questurae fuisse. Fuit praeter hunc locum, Spartianus in Iuliano : Quaestor, ante annum quam legitima aetas sinebat, designatus est. Sueton. in Cali cap. I. Quaesturam quinquennio antequam per leges liceret, et post eam Consulatum statim gessit. Sed quaenam illa ? Vide in Excurs. D.
Vide Dionem de Tiberio, in lib. LIII. in actis anni DCCXXX. de Druso lib. LIV actis anni DCCXXXV.
Quasi dicat. Tamen alii non illudebant, et attendebant haec initia et gradus ad Principatum esse. Quaesturam, inquam, extra ordinem aut aetatem datam, et solutionem a Vigintiuiratu, itemque attendebant uetus et ab Augusto institutum, non recens a Tiberio; quod si ille fecisset, qui uitricus tantum istorum erat (Tiberii et Drusi) : cur non Tiberius in nepotibus usurparet, magis iunctis ? Nepotibus tamen, adoptione : cum sanguine propatruus eorum esset.
Attamen id fuit initium Caesaribus ad summum fastigium, et tunc petente Augusto priuignis Tiberio, atque Druso quaesturam ante tempus, et solutionem XXuiratus, respiciebant homines fere ueterem morem : praecipue quia minor erat causa, leuiorque coniunctio sanguinis Augusto cum Tiberio et Druso, quam Tiberio cum Germanico.
De Nerone agit Germanici F. quem tamen ego Pontificem, in lapidibus, qui data opera honori eius et memoriae positi, non lego. Exstat urna (a Caligula, ut e Suetonio colligas, dicata) Romae : OSSA. NERONIS. CAESARIS GERMANICI. CAESARIS. F. DIVI. AVG. PRON. FLAMIN. AVGVSTALIS. QVAESTORIS Et in Hispania marmor, quod amicus noster Carolus Clusius descripsit : NERONI. CAESARI GERMANICI F. TI. AVGVSTI. N. DIVI. AVG. PRON. FLAMINI. AVGVSTALI SODALI. AVGVSTALI Vbi cum Flamen utrobique insculpatur, non Pontifex: subuereri in mentem uenit, ne in cognato honore Tacitus si forte aberrarit.
Id est Tironicii die, siue togae uirilis. Quo, auspicii caussa, tirones a patre proximisque sollenni officio in forum deduci, et inde in Capitolium solent. Notat Plutarchus in Bruto: et Valerius Max. lib. V. cap. IV. M. Cotta eo ipso die quo togam sumpsit uirilem, protenus ut e Capitolio descendit, C. Carbonem, a quo pater eius damnatus fuerat, postulauit. Suetonius in Augusto : Duodecimum et decimumtertium consulatum magno, id est, XVII, annorum interuallo, ultro petiit, ut Caium et Lucium filios amplissimo praeditus magistratu, suo quemque trocinio deduceret in forum. In Tiberio : Romam reuersus, deducto in forum filio Druso. Munera etiam sportulasque dari tirocinio solere, obseruabis hic ex Tacito, et Suetonii Nerone, cap. VII. Deductus in forum tiro, populo congiarium, militi donatiuum proposuit. et Calig. cap. X. Nec in Principum modo liberis sed uulgo id seruatum, disco ex Plinio lib. X. Epist. Qui uirilem togam sumunt, uel nuptias faciunt, uel ineunt magistratum, solet totam bulen atque etiam e plebe non exiguum numerum uocare, binosque denarios uel singulos dare.
Quod igitur supra est : Silani filiam Neroni uetustissumo liberorum Germanici pactam (lib. II.) pactam desponsamque fuisse credimus, nuptam deductamque non fuisse. Aut si fuit, factum abstulit, et locum huic fecit.
Explicat Suetonius, Claudii cap. XXVII. Drusum Pompeiis impuberem amisit, pyro per lusum in sublime iacto, et hiatu oris excepto: cui et ante paucos dies Seiani filia despondisset. Ita enim eum locum in Antiquis olim restituimus. Vide infra, initium lib. IV.
30
Munusne illud intelligit, quod Augustus instituit, Triumuiratum recognoscendi equites ? De quo Suetonius cap. XXXVII. An potius lectas ab eo decurias iudicum uult, (quod Censorium olim munus) honore a Principe dato ?
31
Hic omnino desideratur alia portio alternatiuae orationis.
In theatro olim discreta loca : nondum, ut uides, in Circo aut Amphitheatro. Alias, caussa non fuisset huic querelae. Discreuit primus Claudius Imp. et in Circo, (Suetoniii uerba sunt cap. XXI.) propria Senatoribus constituit loca, promiscue spectare solitis. Tamen Augusti temporibus decretum Patrum fuit, ut quoties quid spectaculi usquam publice ederetur, primus subselliorum ordo uacaret Senatoribus, ait idem Sueton. in August. cap. XLIV. Sed id extra urbem dumtaxat fuit firmum.
Si animus est, consule Electa mea, capite de lictoribus. Et adde quod in Plutarchi Gracchis scribitur, C. Veturio mortem allatam, quia Tribuno in forum uenienti non decessisset.
Dico lib. VI.
Malim, ea aetate.
Mancipes hic, qui uias publicas reficiendas quaestus sui caussa redimebant. Hyginus: Viae publicae et Curatores accipiunt, et per redemptores muniuntur. Lapis Romae in hortis Carpensibus, CN. CORNELIO. CN. F. SAB. MANCIPI. VIAE. APPIAE. Sed qui magistratus ? Credo, intelligit minores, id est Curatores uiarum qui ab Augusto. Vide Excurs. in E.
Non nunc tantum, sed et postea iterum sub Caio : et uir cetera magnus, haesit in his calumniae sordibus, bonis omnibus inuitis. Vide Dionem lib. LIX.
In possessorum uidelicet, qui agros haberent uiae uicinos. Quasdam enim uias collaticia pecunia tueri finitimi debebant : ut uulgo hodie. Hyginus manuscriptus : Viae publicae auctorum nomina obtinent, et Curatores accipiunt, et per redemptores muniuntur. Nam et quarumdam tutelae a possessoribus, per tempora, certa summa exigitur.
Hasta olim ponebatur in publica bonorum uenditione et auctione, ut ex Cicerone Philipp. 2. patet, Hasta posita pro aede Iouis Statoris, bona, bona inquam Cn. Pompeii Magni uoci acerbissiimae subiecta praeconis. et in 4. Quos non bonorum donatio, non agrorum assignatio, non infinita Pompeii hasta satiauit. Et a Tacito lib. 13. dicitur ius hastae aduersus inopes inclementer augere, quod ex praedictis intelligitur.
32
33
Olim id insolens. Declamatores apud Senecam patrem, lib. IX. Controu. de Flaminio. Hic est Flaminius qui exciturus in prouinciam, uxorem a porta dimisit. Et alius : In hoc tecum uxorem non misimus ? Ut salua prouincia sit, optemus meretrici bonam mentem. Ita lego locum eum et distinguo. Nec in crebro usu etiam temporibus Augusti. Ut ex Suetonii uerbis apparet, cap. XXIV. Disciplinam seuerissime rexit. Ne Legatorum quidem cuiquam, nisi, grauate, hibernisque demum mensibus, permisit uxorem interuisere. Sed irrepsit : et Germanico Agrippina in prouinciis comes, ipsi Augusto Liuia.
Est ergo idem ille Caecina de quo supra lib. I. Quadragesimum id stipendium Caecina parendi aut imperitandi habebat.
Tangit Plancinam. Supra : Nec Plancina se intra decora feminis tenebat, sed exercitio equitum, decursibus cohortium interesse.
Haud absurde legas, nunc uinclis exolutis.
Oppiam legem tulit C. Oppius in medio, ut ait Liuius, ardore Punici belli notissima contentione M. Portii Catonis. per Oppias autem et illas, et alias haud absimiles significauit.
34
Lex Oppia lata est ad coercendum mulierum luxum. Eaque cauebatur, ne mulier plus semuncia auri haberet, neu uestimento uersicolori uteretur, neue iuncto uehiculo in urbe, oppidoue, nisi sacrorum publicorum causa, ueheretur. Ea demum postea est antiquata, ut est apud T. Liuium.
Non plus trium. Infra : Esse illi coniugem, et tres liberos.
35
Duone ergo Lepidi eo tempore praenominibus iisdem ? Nam alius certe ab isto, qui Proconsul Asiae, pagina superiore. Non censeo : Manium censeo praenomen fuisse huic, non Marcum, facili scriptorum in nota ea lapsu. Et hercle Manium Lepidum supra reperies dare, Lepidae, quae damnata, fratrem. Diuersa etiam ingenia istorum. Marcus, ignauus, secors : Manius, prudens, grauus, saeuis aliorum adulationibus aduersus. Quem Tacitus ex professo laudat lib. IV. Repono ergo ubique Manium, in eo Lepido qui in Senatu et in urbe.
36
Graeci moris fuit, ad uim iniuriamque arcendam, confugere ad templa, statuas, aras. Eo genere tutelae frequenter supplices utebantur, frequentissime serui. Vide nostra in Excurs.F.
Notum est morem olim fuisse confugiendi ad statuas Principum de quo a Iustiniano in Codice, Cum uero Principum statuae asylum omnibus aperuissent, seruis quoque ius datum est ad eas confugiendi. Seneca de clementia, Seruis ad statuam licet confugere, cum in seruos omnia liceant. Dum ad statuas erant serui, eos non licebat uerberare, aut illinc abstrahere. Tacitus lib. 4. de Agrippina loquens, celeberrimo fori effigiem Diui Augusti amplecti.
Nescio an moris Tacito inter titulos addere, Senator. Et quid hic opus ? Aut quis nesciat in Senatu non nisi Senatorem disseruisse ? Ambigo (non enim affirmo) an non Senior substituendum : ad discrimen. Quia reperio illo aeuo duos Cestios fuisse, patrem et filium. libro VI. infra. Admonuit Cestium patrem. An magis placet, Senatu ? quod esse in Senatu : ille ipsi Tacito per crebra.
A glossa uidetur, Ius. Experiri enim, pro iure agere, frequentissimum priscis.
Publicam custodiam, puto carcerem : discretamque a militari.
37
Verane haec lectio ? Si est, interpretor in Druso notari studium aedificandi, et crebras insanasque substructiones. Ex sententia scriptoris Graeci apud Suidam: ... Nam hoc tolerabile, praequam illud Ferreti. Aedificationibus, ait, pro eo quod est emendandis rebus : nisi in uerbo mendum sit. Sed est profecto, me quoque iudice, mendum quis enim apud Romanos uiro principi aedificationes uitio dedit ? Laudi potius : ut M. Agrippae, Augusto aliisque. Et ut uitium sint : quis scriptor id prodidit de Druso ? Cuius monumentum ullum aedificiumue suspicione non tango. Lego, editionibus. Conuenienter sane ad Drusi mores. Nam Editiones, proprie spectacula muneraque : Editores, qui ea praebent, ut in Saturnalibus dixi. Diem ergo trahebat Drusus editionibus, siue spectaculis : noctem, conuiuiis epulisque. Notat utrumque id uitium in eo scriptores. Noster supra: Edendis gladiatoribus Drusus praesedit, quamquam uili sanguine nimis gaudens. Quod in uulgus formidolosum, et pater arguisse dicebatur. Vbi uides describi studium eius in gladiatores, non sine saeuitiae nota. Nec in gladiatores modo, sed et histriones, scenicosque. Dio : τοῖς τε ὀρχησταῖς οὕτω προσέκειτο ὥστε καὶ στασιάζειν αὐτοὺς καὶ μηδ´ ὑπὸ τῶν νόμων, οὓς ὁ Τιβέριος ἐπ´ αὐτοῖς ἐσενηνόχει, καθίστασθαι. Id est, Pantomimis adeo deditus fuit, ut ad seditiones concitaret eos, neque legibus, quas Tiberius super iis tulerat, parere sineret. Iterum : τῷ δὲ δὴ Δρούσῳ τῷ υἱεῖ καὶ ἀσελγεστάτῳ καὶ ὠμοτάτῳ, ὥστε καὶ τὰ ὀξύτατα τῶν ξιφῶν Δρουσιανὰ ἀπ´ αὐτοῦ κληθῆναι, ὄντι καὶ ἤχθετο καὶ ἐπετίμα καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ πολλάκις. Id est, Druso autem filio, cum petulantissimus et crudelissimus esset, (adeo ut gladii acutissimi, Drusiani ab eo uocentur) uehementer succensuit, publiceque ac priuatim saepe inclamauit. Crudelis ergo Drusus, et ideo cruentis illis spectaculis gaudens : quae sibi non in publico solum, ut opinor, sed saepe domi repraesentabat et in hortis. De ebrietate eius, uide eumdem lib. LVII. Haec Taciti mens, haec lectio : me quidem iudice. Sed qui gladii illi Drusiani, quos Dio nominat ? Vide, si lubet, in Excurs.G.
pro eo quod est, emendandis rebus : nisi in uerbo mendum sit.
38
Plinii uerbis, unicum crimen eorum, qui crimine uacabant.
Minime hercle fratre, sed (Tacito ipsi si fides) fratris filio. Ita enim lib. II. scriptum : Omnem eam nationem Rhoemetalces tenuerat. Quod defuncto Augustus partem Thracum Rhescuporidi fratri eius, partem filio Cotyi permisit. Et Velleius : Qua ille prudentia Rescupolim interfectorem fratris sui filii Cotyis euocauit. Quin humani ergo aliquid Tacitus hic passus sit, nemo negauerit.
A Plinio Celaetae dicuntur : a Dione lib. LIV. Σιαλέται sed corrupte. Qui autem, Alii ? Populi nomen, sed peruersum. Placuit in Epistolicis, Astii, reponi et caussam uide. At nunc uerum censeo, Dii quae uox abiit in alii, linea tantum diducta. Similis error notatus mihi infra, in Agricolae uita. Dii autem, montani Thraces. Locuples auctor Thucydides lib. II. παρεκάλει δὲ καὶ τῶν ὀρεινῶν Θρᾳκῶν πολλοὺς οἱ Δῖοι καλοῦνται, τὴν ῾Ροδόπην οἱ πλεῖστοι οἰκοῦντες·
Describit eam Strabo lib. VII. in Astorum regione: Ὑπέρκειται δὲ τοῦ Βυζαντίου τὸ τῶν Ἀστῶν ἔθνος,(ex Liuio,... leg. esset) ἐν ᾧ πόλις Καλύβη, Φιλίππου τοῦ Ἀμύντου τοὺς πονηροτάτους ἐνταῦθα ἱδρύσαντος Id est: Superiacet Byzantium Astorum gens, in qua opidum Calybe, in qua Philippus Amyntae F. pessimos quosque collocauit. Dicta eadem est, Trimuntium, Poneropolis, GREC, caussis claris e Strabone.
39
Sunt qui illum uelint esse, cuius Breuiarium historiae in manu: serium doctum, quantumuis opus, sed plenum adulationis foedissimae, cuius me pudet. Nec abnuerim, quin ille sit. Meruit seruitio tam proiecto euehi ad res magnas. Quamquam modicus originis, ut ipse fateri uidetur, et diu tantum Trib. militum : postea praefectus Tib. Caesaris per nomen annos aut Legatus, ait ipse lib. II. Praenomen tamen illi in uulgatis libris est, Caius : nec id moueor. Nam Priscianus lib. VI. eumdem Marcum appellat : noster hic Publium. Quam confundi illa soleant, doctus scio.
40
Forte, bene facta.
Sine dubio olim rarissime quis donabatur ciuitate Romana. Postea tanem qui ea donati erant, non tamen cum tribubus ius ferendi suffragii habebant, uel ad honores, et magistratus admittebantur, nisi ius suffragii impetrassent. multique dabatur ciuitas sine suffragio. Postea tamen latius hoc ius haberi coepit. T. Liuius ait Acerranis ius ciuitatis Romanae donatum sine latione suffragii Tacitus li. 11. ait Gallos Comatos pridem ciuitatem Romanam assecutos, ius honorum in urbe adipiscendorum expetiuisse. Idem lib. 17. scribit Lingonibus ius ciuitatis Romanae ciuitatis Romanae ab Othone datum.
Ita hoc habet prouinciales et opida, cum tributis grauibus premerentur, aliisque extra ordinem oneribus: pecuniam mutuam capiebant a diuitibus illis Romanis, idque grandi faenore. Vnde haec querela, et in Cicerone exempla iam tunc sunt; et Dio scribit Senecam caussam rebellioni Britannicae, sub Nerone, dedisse, quod quadringenties HSS. grandi faenore creditum, subito uniuersum repetiisset.
41
Hic ille ipse, quem Plinius insigni exemplo, elatum in rogo reuixisse tradidit: et quia subueniri non potuit, uinum exhaustum. Nam quod Onufrius aliique ad illum Acilium referunt, qui consul externus Claudio: desinant licet erroris. Manifestus ἀναχρονισμὸς est. Nam ecce Valerius (quem scripsisse omnes scimus Tiberio imperante) lib. I. cap. VIII. eandem historiam recensuit. Quomodo autem ille operi suo inseruerit, quod post Claudium gestum.
Nominatur in lapide Romae, L. VISELLIVS. C. F. VARRO CVRATOR. RIPAR. ET ALVEI TIBERIS. Hicne, an alius ?
42
More Galliae. Vide Caesarem commentar. I.
43
Digna res nota, quod iam tunc ea urbs hospitium Musarum. Nam Rhenano quae laeua mens fuit, cum gloriam eam transferre uoluit ad Augustocliuienses ? Scilicet indigni hac gloria nos Galli. Tueor et retineo in Excurs. H.
Castigaui, Liberalibus studiis ibi operatam.
E Gallia genus gladiatorum, qui Mirmillones : quorum arma hic descripta. Vide Saturnalia nostra.
Non alibi ea uox mihi lecta. Haesi ne Clibanarios scribendum esset. Nazarius in Laudatione Constantini: Quae enim illa fuisse dicitur species : quam atrox uisu ? Quam formidolosa ? Operimento ferri equi atque homines pariter obsepti. Clibanariis in exercitu nomen est: superne omnibus tectis, equorum pectoribus demissa lorica et crurum tenus pendens, sine impedimento gressus a noxa uulneris uindicabat. Ammianus lib. XVI. Sparsique cataphracti equites, quos Clibanarios dictitant. Iterumque: Norant enim licet prudentem ex equo bellatorem cum Clibanario nostro congressum, tegminibus ferreis abcondito bellatori nocere non posse. Vocem peregrinam et Persicam esse, suadeor Lampridii uerbis in Seuero. Centum millia equitum eorum fudimus Cataphractarios quos illi Clibanarios uocant. Alioqui non incommode a Graeco κλίβανος deduxeris quod ... definit Moschopulus. Et Clybanus apud Leonem Imp. passim, pro thorace quo pectus tegitur. At hic tamen nihil mutem : et fortasse Crupellarii pedites fuerunt, non equites. Sane ex Taciti narratione non colliges pugnasse eos ex equis.
Legerem, quibus more gentis continuum ferri tegimen, nisi libro quinto sic quoque loqueretur, quorum, inquit, Sceptuchi utrimque donis acceptis, more gentico, diuersa induere. Sed suspicor hanc elegantiam librario ferendam acceptam. De qua re mentem nostram aperuimus in Annotationibus constructionum locutionumque quibus Tacitus utitur.
44
In certas gentes uidentur Galliam diuisisse. Strabo lib. IV. Lugduni aram Augusto exstructam ait a communi Galliae : cum inscriptione LX gentium. Quod in numis etiam M. Antonii legimus, LVGDVNI. A. XL. libentius ad gentium numerum retulerim, quam ut alii, ad annorum coloniae conditae. Appianus in Celtico ampliore numero ἒθνη τετρακόσια, in Galiis ponit, πόλεις ΧΧΧ ὀκτακοσίας
45
46
Sallustianum est apud Nonium: Formidine attonitus, neque animo, neque auribus, aut lingua competere. Etiam tale hoc Liuii lib. V. Romani ne auribus quidem atque oculis satis constare poterant.
Itane Turonium, an uerius Andecauum ? Ipse quidem paulloante narrauit : Andecauos Acilius Auiola, excita cohorte quae Lugduni praesidium agitabat, coercuit: Turonii, Legionario milite, quem Visellius Varro miserat oppressi.
Quos hic Ferratos, ante Crupellarios uocauit, quibus continuum ferri tegimen. Hodie hab ent milites laminea pectoralia, aut thoraces. Hi enim utuntur lamineis thoracibus, corrupto et ab Italis sumpto uocabulo, Animas uocant, cum laminae dici debeant. Et lib. 17. Sarmatas ferrieis laminis uel e duro corio confectis uti scribit Tacitus.
47
Nam in minoribus bellis, Principi, ut Claudianus ait, Vindictam mendasse sat est. Et ipsa Roma huic rei apud eumdem uatem : medium non deserit umquamCaeli Phoebus iter, radiis tamen omnia lustrat.
48
Consul fuit anno urbis DCCXLII. cum M. Valerio Messalla. Quirinius a Dione, Iosepho, Tacito constanter appellatur : ut mirer cur maluerit Onufrius, Quirinus.
Tangit historiam solus, quod sciam, Strabo, lib. XIII. τὰς δὲ ο᾽Ὁμονάδεας Κυρίνιος ἐξεπόρθησε λιμῷ καὶ τετρακισχιλίους ἄνδρας ἐζώγρησε καὶ συνῴκισεν εἰς τὰς ἐγγὺς πόλεις, τὴν δὲ χώραν ἀπέλιπεν ἔρημον τῶν ἐν ἀκμῇ. Id est, Homonadenses autem Quirinius fame expugnauit, quattuor millia uirorum cepit et in uicinas urbes distribuit, regione spoliata omni iuuentute. At idem is etiam in Africa gessit, si Floro accredam, aut certe ueteribus eius libris. Nam libri ultimi, cap. ultimo, ubi legitur : Marmaridas atque Garamantas Furnio subigendos dedit : alter meus scriptus codex, Curinio, alter Quirino refert et puto recte.
Diu etiam post, in Syriam missus ad census describendos. De qua re multa Iosephus lib. XVIII. cap. I. II. et seq. Et mentio eius apud Lucam in historia sacra.
Ita emendaui olim, cum uulgo esset M. Folio. Hausi emendationem facile ex historia, quae apud Suetonium : Namque priuignum Caium Orienti praepositum, cum uisendi gratia traiecisset Samum, alieniorem sibi sensit ex criminationibus M. Lollii comitis et rectoris eius. Item Plinium lib. IX. et Velleium lib. II. Fuit enim hic Lollius C. Caesari rector, quo more principibus iuuenibus etiam nunc dantur : et post illum P. Sulpicius Quirinius, Tiberio amicus. Caussa errori, quod in priscis libris sine geminatione fere, Lolio.
49
Vulgo, Clutorium. Sed Dio auctor sic emendandi, apud quem est, Γαίος Λουτόριος. Error ex adhaesu notarum, ut infra Panteius, qui est P. Anteius. Mentio huius aut alterius Lutorii apud Plinium lib. VII. cap. XXIX. ubi tamen male, Sutorio Prisco.
50
Id est, patibula crucesque.
51
Interciderat nota numeri quam nos certis auctoribus restituimus. Suetonio in Tiber. cap. LXXV Nam cum Senatusconsulto cautum esset, ut poena damnatorum semper in decimum diem differretur Dione li. LVII καὶ δόγματι παραδοθῆναι ἐκέλευσε μήτ´ ἀποθνήσκειν ἐντὸς δέκα ἡμερῶν τὸν καταψηφισθέντα ὑπ´ αὐτῶν, μήτε τὸ γράμμα τὸ ἐπ´ αὐτῷ γενόμενον ἐς τὸ δημόσιον ἐντὸς τοῦ αὐτοῦ χρόνου ἀποτίθεσθαι Qui et idem repetit, fine libri LVIII. Nec aliud Seneca sensit De tranquillitate I. capite XIV Credisne illum decem medios usque ad supplicium dies sine ulla solicitudine exegisse? Mansisse uidetur id decretum, donec Theodosius Imp. clementissime conuicto et damnato reo dies indulsit triginta uitae: in l. si uindicari C. De poenis. Sidonius ergo non abest quin falsus sit, lib.I. Epist. qui id tribuit SC. Tiberiano. Ex uetere, inquit, SC. Tiberiano triginta dierum uitam post sententiam trahit Haec satis certa uidebantur, at turbant me Declamatores: inter quos Quinctilianus Themate declamationis CCCIII: Damnatorum, inquit, supplicia in diem tricesimum differantur. Et in ipsa Declamatione: Et mihi uidetur ideo constituta esse lex quae damnatum post tricesimum diem puniri uoluit: quoniam uidebat legum lator posse fieri ut deciperetur accusator. Item Calpurnius Flaccus (Pythoeo nostro auctores hos debemus) Declamat.XXV: Poena raptoris in diem trigesimum differatur. Nam uixisse istos ante Theodosii longe aeuum, satis claret. An igitur exolescentem rettulit dumtaxat ratamque Tiberianam legem habuit Theodosius et in Tacito, Dione, Seneca, suspicamur de mendo? An potius Declamatores illi in transcribendo uitiati a posteris sunt, et ad posteriorem illam legem aptati? Mehercle haereo. eo magis, quod Quinctilianum illum Augusti aeuo uixisse uolunt: quod ex hoc loco non potest.
In aerario tabulae publicae et acta senatus. Liuius lib.XXXV Verum cum sint notissimae sibi cum Consule inimicitiae, quid ab eo posse quemquam aequi exspectare, qui per infrequentiam furtim factum S c. ad aerarium detulerit? Nec ante rata donec delata interea Auctoritas dicebatur, non Sc. ut ex Cicerone et Dione iam alii notarunt. Vide similem in Taciti locum lib. XIII de multis Aedilium
Nam prius Senatusconsulta solebant ad aerarium deferri, in quo leges in aes incisae recondebantur. Suetonius in Aug. cap. 94. Cum uero delata erant ad aerarium, non erat Senatui integrum ea reuocare, aut mutare, ut ex hoc loco facile est coniectare.
52
Augusti sumptuariam intellegit, de qua Agellius lib.II Postremo lex Iulia ad populum peruenit, Caesare Augusto imperante, qua pro festis quidem diebus ducenti finiuntur: Kalendis, Idibus, Nonis, et aliis quibusdam festis, trecenti: nuptiis autem et repotiis HS millies esse. Etiam dicit Capito Atteius edictum Diuine Augusti an Tiberii Caesaris etc Quo loco claram mendam per occasionem tollo, legoque: "nuptiis autem et repotiis sestertii mille. Esse etiam dicit Capito" etc. Sestertium millies ad nuptias ut definiat ulla lex? non potest: nimis immane est. At sestertiis mille conueniunt et συμμετρίας habent cum numero priore, ducentorum trecentorumque. Ceterum hanc Tiberii curam intellexit Plinius lib. XXXIII cap.II hoc diuersus, quod C. Sulpicium Galbam aedilem nominat, non C.Bibulum, reiicitque in annum sequentem quo consules Vetus et Pollio : Tiberii demum, inquit, principatus nono anno, in unitatem uenit equester ordo annulorumque auctoritati forma constituta est, C. Asinio Pollione, C. Antistio Vetere coss anno urbis conditae DCCLXXV. Quod miremur, futili paene de causa. Cum C. Sulpicius Galba, dum iuuenalem famam apud principem popinarum poenis aucupatur, questus esset in Senatu, uulgo institores eius culpae defendi anulis. Fieri tamen potest, ut iterata tunc ea inquisitio.
53
54
Quasi dicat, at nunc ex omni urbe mixto sumus. Vndique gentes ciuitate et honoribus donatae, itemque non donatae confluximus. Quae uera sunt de illo aeuo: uel Senecam ad Heluiam uide, cap. VI.
A prauis caussis animisque ortas, non ex merito meo.
55
Faciebam olim "rem Romanam adeptus"; nunc non muto. Est Archaismus et sic dictum ut "rerum potiri". Nam ita lib.VI Nihil abnuentem, dum dominationis apisceretur.
Simillimum, quod Panegyristes ad Theodosium: Tuae Imperator epulae mensis communibus parciores. hinc certatim in omnes luxuriae pudor, parcimoniae cultus inoleuit: et quiescentibus legum minis, subiit quemque (ita lego) priuatim paenitentia.
In funesto hoc loco olim conclamaui. Forte, "nobis in maiores" id est, aduersum maiores, medicina, quae huic mortuo non faciet uitam.
Quid si legatur, erga maiores certamina.
56
Ita cum Tacito plerique scriptores tradiderunt. Quos refellit Dio, lib. XLII ubi diserte scriptum :Caesarem admisisse ut Dictator in integrum annum diceretur et Tribuniciam potestatem per omne aeuum haberet. Non ergo uocis auctor Augustus. Sed hoc tamen uerum, Caesarem eo titulo publice non usum: usus est primus Augustus et dedit ei splendorem, ideoque origo eius non immerito relata ad ipsum.
Egit ergo Drusus tunc trigesimum sextum annum. Nam Tiberius natus est L. Munatio Planco, M. Lepido iterum consulibus anno urbis DCCXII. A quo die anni medii triginta sex ad Tribuniciam eius potestatem, quae delata anno urbis DCCXLVIII.
57
Non dubie scribendum "At.Q.Haterius". Idque illi praenomen. Simile in Suetonii Vitellio mendum cap.I Exstatque elogii ad Q. Vitellium libellus. Scribo "exstat Q. Longini". Vel ut Muretum uideo uelle, "Q. Clodii".
Notat G. Budaeus, quem honoris causa nomino, in Annotationibus in Pandectas, ex Capitolino, uno die duo Senatusconsulta non solita fieri : quod huic loco Taciti uidetur aduersari, ubi dicitur duo Senatusconsulta facta eodem die. Antiquis uero dicebatur Senatusconsultum, quicquid eodem Senatu esset actum, etiam si de rebus diuersis diuersa Senatusconsulta interuenissent, et haec non Senatusconsulta, sed Senatus decreta dicebantur. atque isto modo Festus ex Aelio Gallo Senatus decretum a Senatusconsulto distinguit, ut Senatus decrectum dicat partem esse Senatusconsulti. Quo modo a Capitolino Senatusconsultum pro Senatus decreto dici puto. Tabulae aereae porro, in quibus leges incisae erant, solebant parietibus affigi, ut notat Maurus Seruius in illud 6. Aeneid. Fixit leges pretio, atque refixit : ita Senatuconsulta in curia figi solebant, deinde ut ipsae leges, ad aerarium deferri.
58
Adeo non egredi, ut nec urbi abesse iis liceret una nocte. Quod lege in Camilli oratione apud Liuium, lib.V Flamini Diali, inquit, noctem unam manere extra urbem nefas est.
Offendo in hac phrasi. Forte "si hi duo rexissent". Duo, Martialis et Quirinalis. uel "si hi direxissent". Aliquis tamen fortasse ad sortem haud male traxerit: "et duxerint", id est forte extraxerint.
Scribendum, neq. aliud ius suum.
Repone, scita.
Constat ratio. Nam Merula interfectus anno urbis DCLXVIII. Suffectus Flamen nouus ad Augusto anno urbis DCCXLIV. Notat Dio lib. LIV: κἀν τῷ αὐτῷ τούτῳ χρόνῳ ὅ τε ἱερεὺς τοῦ Διὸς πρῶτον μετὰ τὸν Μερούλαν ἀπεδείχθη Non turbat quod Iulius Caesar Flamen Dialis destinatus fuerit, teste Suetonio cap. I, quia tantum destinatus et a Sulla eodem sacerdotio mox multatus est. Facit hunc Suetonius illud cap.XXXI in Augusto: Nonnulla ex antiquissimis caerimoniis paullatim abolita restituit, ut Salutis augurium, Diale flaminium.
59
Lucem dat Liuii locus lib. XXII de C. Flaminio, qui ante initium Consulatum profectus ab urbe. Quod enim illud iustum imperium, quod auspicium esse? Magistratus id a domo, publicis priuatisque penatibus, Latinis feriis actis, sacrificio in monte perfecto, uotis rite in Capitolio nuncupatis, secum ferre. Nec priuatum auspicia sequi: nec sine auspiciis profectum in externo ea solo noua atque integra concipere posse. Vide etiam quae de auspiciis infra scribo, lib. IV.
Non male etiam, "bello": siue "bello cum". Sed distinctione adhibita commode seruaueris illud prius.
Scribo, cum maxime.
60
Tribus ergo generibus hominum perfugium in asylis: seruis, obaeratis, maleficis. De maleficis seruisque, Plutarchus Περὶ δεισιδαιμονίας.ἔστι δούλῳ φεύξιμος βωμός, ἔστι καὶ λῃσταῖς ἀβέβηλα πολλὰ τῶν ἱερῶν, καὶ πολεμίους οἱ φεύγοντες, ἂν ἀγάλματος λάβωνται ἢ ναοῦ, θαρροῦσιν De obaeratis, idem libello "De uitandis usuris": GREC Et Sallustium eleganter de Pompeio Epistola ad Caesarem: Eoque per omne tempus belli, quasi sacro atque inspoliato fano debitores usi Adde quae de Asyliis Pollux: εἰ δὲ καὶ ἂσυλόν τι εἲη, τοῦτο καὶ κρησφύγετον λέγε, καὶ φύξιμον, καὶ ἱερούς ὃροις, ἐφ`ὃσον τοῖς οἰκεταῖς ἀσφάλεια.
Reposui, protegentis. Nam ad genitiuum populi refertur.
61
Quibus Diana culta celebri illo templo. Statuam eius describit Minutius Felix in Dialogo. Diana interim est alte succincta uenatrix: et Ephesia mammis multis et uerubus exstructa ubi repono "uberibus exstructa". De toto hoc Asylo eleganter Strabo lib. XIV. ἄσυλον δὲ μένει τὸ ἱερὸν καὶ νῦν καὶ πρότερον· τῆς δ´ ἀσυλίας τοὺς ὅρους ἀλλαγῆναι συνέβη πολλάκις, Ἀλεξάνδρου μὲν ἐπὶ στάδιον ἐκτείναντος, Μιθριδάτου δὲ τόξευμα ἀφέντος ἀπὸ τῆς γωνίας τοῦ κεράμου καὶ δόξαντος ὑπερβαλέσθαι μικρὰ τὸ στάδιον, Ἀντωνίου δὲ πλησιάσαντος τοῦτῳ καὶ συμπεριλαβόντος τῇ ἀσυλίᾳ μέρος τι τῆς πόλεως· ἐφάνη δὲ τοῦτο βλαβερὸν καὶ ἐπὶ τοῖς κακούργοις ποιοῦν τὴν πόλιν, ὥστ´ ἠκύρωσεν ὁ Σεβαστὸς Καῖσαρ Cui descriptioni caussa non est ut aliunde quippiam addam.
Scribendum "lucum". Strabo ἐν δὲ τῇ αὐτῇ παραλίᾳ μικρὸν ὑπὲρ τῆς θαλάττης ἐστὶ καὶ ἡ Ὀρτυγία, διαπρεπὲς ἄλσος παντοδαπῆς ὕλης, κυπαρίττου δὲ τῆς πλείστης. διαρρεῖ δὲ ὁ Κέγχριος ποταμός, οὗ φασι νίψασθαι τὴν Λητὼ μετὰ τὰς ὠδῖνας. ἐνταῦθα γὰρ μυθεύουσι τὴν λοχείαν καὶ τὴν τροφὸν τὴν Ὀρτυγίαν καὶ τὸ ἄδυτον ἐν ᾧ ἡ λοχεία, καὶ τὴν πλησίον ἐλαίαν, ᾗ πρῶτον ἐπαναπαύσασθαί φασι τὴν θεὸν ἀπολυθεῖσαν Quae sola, satis illustrant hunc totum Graecanicae fabulae locum. Vide tamen, si lubet, Epigrammatarium Graecum lib. IV εἰς ναοῦς,ubi Ephesum uocat, Dianae τὰν τροφὸν
Paullo aliter Strabo, ut uidisti; qui uult post partum demum, innisam oleae quietis caussa.
Aliquid ea de re Pausanias lib. VIII. ubi de templo Dianae Ephesiae, quem suadeo legas.
62
Scribe, "Leucophrynae". Eius deae templum in Magnetibus, descripsit Strabo lib. XIV. caussam cognominis ad feminam aliquam quae ibi condita, referre ex Arnobio possis, lib. VI. In Didymaeo Milesio Cleochum dicit habuisse suprema Leandrus; funeris Leucophrynae monumentum in fano apud Magnesiam Diaenae esse Myndius profitetur ac memorat Zeno. Et Clemente in Protrept. GREC!!! Vel ad Tenedon insulam, quae olim appellata Leucophryn, ubi Dianae sanctissimum templum. Xenophon rerum Graecarum lib.III τὸ δ᾽ Ἑλληνικὸν στράτευμα εἰς Λεύκοφρυν ἀπῆλθε, ἔνθα ἦν Ἀρτέμιδός τε ἱερὸν μάλα ἅγιον καὶ λίμνη eiusque exemplo et cognomine fortasse aedificatum in Magnetibus istud. Pausan.lib 1 Magnetes, quibus ex regis liberalitate imperauit Themistocles, Leucophrynem Dianam colunt. At Appianus ἐμφυλ.ε etiam alterum eius deae fanum locat Mileti, cognomento pari. τὴν ἀδελφὴν αὐτῆς, inquit, ἱκέτιδα οὖσαν ἐν Μιλήτῳ τῆς Λευκοφρυηνῆς Ἀρτέμιδος, πέμψας ὁ Ἀντώνιος ἀνεῖλε Et Pausanias aram Athenis, cui a Themistoclis filiis dedicata statua.
Fuisse huius deae hoc cognomento aram Athenis quoque, auctor est Pausanias, cui a Themistoclis filiis dedicata statua fuerit. Sed fani quod in Magnetibus sit pulchritudinem amplitudinemque Strabo in XIV exequitur.
Parthorum irruptionem intellegit, quae duce Labieno. de qua et de ipsa Stratonicea Dio XLVIII. ὁ δὲ δὴ Λαβιῆνος ἐν τούτῳ τήν τε Κιλικίαν κατέσχε, καὶ τῆς Ἀσίας τὰς ἠπειρώτιδας πόλεις παρεστήσατο πλὴν Στρατονικείας, τὰ μὲν πλεῖστα ἄνευ πολέμου, Μύλασα δὲ καὶ Ἀλάβανδα διὰ κινδύνων ἑλών
Stratonicea Cariae urbs est et templa duo in suburbano agro habet, "Iouis Chrysaori et Hecates" (siue "Triuiae in Laginis" Strabonem uide lib.XIV. Notat et Pausanias quod olim ea urbs et regio Chrysaoris dicta fuerit nimirum ab hoc templo.
Oppidum est in Lydia.
Atque ipsi Lydi illi "Persici" cognomen habent, uelut inde oriundi. Pausanias notat in Eliacorum I: Sunt, "inquit", Lydi qui Persici cognominantur, templa in Hierocaesarea oppido et Hypaepis. In utroque templo aedicula siue cella est, cum aris: super his cinis eoque ingressus sacerdos siue magus (ad Magicam enim Pausanias hoc miraculum refet) tiara caput uelatus, foco arida ligna imponit: et Deum nescio quem barbarico sermone (Persico, opinor) inuocans, ubi desiit, statim e lignis sponte purissima flamma emicat et adsurgit. Id se uidisse Pausanias testatur: et non dubie hinc templo religio et ius mox Asyli.
63
Vetus ea fuit consuetudo loquendi, cum Senatus omnem curam alicuius rei Consulum diligentiae committebat. Veluti cum in bello a Senatu quoque dicebatur, viderent Consules, ne quid detrimenti Respublica caperet, quod Ciceroni Catilina coniurante decretum est. Idem quoque circa religionem, et caeremonias dicebatur Pontificibus. Tacitus lib. 11. uiderent Pontifices, quae retinenda, firmandaque Aruspicum. Atque Imperatores in longinquam expeditionem euntes solebant Patribus Rempub. commendare, ut Tacitus ostendit lib. 4. et in fine lib. 1. Historiarum.
Insulae Teni (quae inter Cycladas) cultores. De hac re, Strabo lib. X Tenus insula oppidum habet non magnum, sed extra illud in luco Neptuni templum dignum sane quod spectetur et de magno ibi conuentu addit.
Scribo "niti".
Sardiani Dianam cognomento Coloenem; cuius templum GREC !!! ait Strabo: Milesii Apollinem uenerabantur, cognomento Didymeum. De quo idem Strabo et Suetonius Calig. cap XXI.
Non satis considerate ergo elapsum hoc Tranquillo: Aboleuit et ius moremque asylorum, quae usquam erant. Dum taxat moderatus est et temperauit.
Curtius Pichena in scripto esse ait "fiere aera"; atque ita "figere", pulcherrime emendat. Voluit nempe Senatus in aere sculpi et proponi haec decreta et suas modificationes.
64
Nota morem haud etiam notum statuas effigiesque dedicandi certis diis, cuius uestigium in hoc lapide uetusto: P.VEIDIUS.P.F.POLLIO CAESAREM. IMP. CAESARI. AVG. ET. COLONIAI.BENEVENTANAI. Pollio enim ibi non aliud quam effigiem Caesaris Imp. dedicat consecratque Augusto et coloniae suae. Et clarius in Strabone liber XIV: ἦν δὲ καὶ ἡ ἀναδυομένη Ἀφροδίτη, ἣ νῦν ἀνάκειται τῷ θεῷ Καίσαρι ἐν Ῥώμῃ, τοῦ Σεβαστοῦ ἀναθέντος τῷ πατρὶ τὴν ἀρχηγέτιν τοῦ γένους αὐτοῦ Id est: erat ibidem et Venus emergens, quae nunc sacrata est Diuo Caesari Romae, Augusto eam patri ut auctorem generis dedicante. Etiam Dionysius liber II Antiq.scribit: Romulus ex manubiis Vulcano dedicasse quadrigas aureas, simulque suam effigiem. Hunc morem in Graecia quoque fuisse, Diogenes mihi praeit in uita Platonis. Vbi ait Mithridatem, quandam Platonis statuam in Academia dedicasse, cum inscriptione ista : Μιθριδάτης ὁ Ῥοδοβάτου Πέρςης μούσαις εἰκόνα ἀνέθετο Πλάτωνος, ἣν Σιλανίῳ ἐποίησε. Mithridates Rodobati filius Persa Musis statuas Platonis dedicauit, quam Silanio fecit
Ludi magni, iidem cum Romanis.Quia autem ludi plerique sacri diis, et instituti ad eos placandos: uisum est ut cura eorum editioque sacerdotibus esset, non omnibus tamen:sed collegiis sacerdotum quattuor, quae ista: Pontifices, Augures, Septemuiri epulones, Quindecemuiri. Dio lib. LIII. Sub initium de ludis Actiacis Agrippae: καὶ αὕτη μὲν (scilicet ἡ πανήγυρις ἡ ἐπί τῇ νικῇ πρὸς τῷ Ἀκτιῷ) διὰ πέντε ἀεὶ ἐτῶν μέχρι που ἐγίγνετο, ταῖς τέσσαρσιν ἱερωσύναις ἐκ περιτροπῆς μέλουσα, λέγω δὲ τούς τε ποντίφικας καὶ τοὺς οἰωνιστὰς τούς τε ἑπτὰ καὶ τοὺς πεντεκαίδεκα ἄνδρας καλουμένους Atque ii ludi in hunc usque diem quinquennio quoque celebrati: quorum curatio penes quattuor collegia sacerdotum, ordine et inuices. Dico Pontificum, Augurum, Septemuirorum, uti appellantur, et Quindecemuirum. Idem liber LVIII de iis quae decreta post mortem Seiani. ἐψηφίσαντο ἑορτήν τε διά τε τῶν ἀρχόντων καὶ διὰ τῶν ἱερέων ἁπάντων, ὃ μηπώποτε ἐγεγόνει, ἀχθῆναι, καὶ τὴν ἡμέραν ἐν ᾗ ἐτελεύτησε καὶ ἵππων ἀγῶσι καὶ θηρίων σφαγαῖς ἐτησίοις διά τε τῶν ἐς τὰς τέσσαρας ἱερωσύνας τελούντων καὶ διὰ τῶν τοῦ Αὐγούστου θιασωτῶν ἀγάλλεσθαι, ὃ οὐδέποτε ἐπεποίητο. Quibus uerbis interpretis errorem esse scio qui uertit "per quattuor collegia pontificum" imperite, cum debuisset, "sacerdotum". Pontificum sane collegium unum est. Quo dicit autem Dio non antea pronuntiatos ludos curatosque per quattuor collegia, et Augustales: id si sensit, errat et refellit hominem clare hic, qui in manu, Taciti locus. Ceterum ad curationem sacerdotalem pertinet Cornelii et ille locus Annal.XI Iisque ludis intentius adfui, sacerdotio Quindecemuirali praeditus, ac tum Praetor. Quod non iactantia refero, sed quia collegio Quindecemuirum antiquitus ea cura
65
Pedarii dicuntur, autore Gellio, ex commentariis, C. Bassi, qui nondum gessissent curulem magistratum, quod pedibus itarent in curiam.
66
Cicero Diuinatione in Verrem, ibique Asconius et Valerius lib.VIII.cap.I
De Galba, ibidem Cicero et Valerius: de Rutilio Liuius epist LXX. Cicero in Bruto et Oratore I; Orosius libro V.
Sallustianum est.
Declamator fuit eo aeuo notus. Seneca pater et ipsum et genus eius dicendi describit, non sine nota, lib.II.Controu.1. Ait illum usum tecto genere dicendi et suspicioso, ubi minime opus et eum aperte liceret agere. Bene, inquit, de hoc uitio illius Scaurus aiebat, illum acta in aurem tegere. Acumen ioci reddo, scriboque "legere". Acta publica sunt, nec aliud tam uulgo promptum notumque. adeo ut prouerbii loco Seneca filius alibi dixerit Beneficia in acta non mitto id est, non publico, non diuulgo. Quid autem magis ridiculum, quam Acta publica alicui recitare in aurem? Subtilis ergo in id uitium hominum iocus; quem belle aemulatus est Martialis: Garris in aurem semper omnibus Cinna, Garris et illud, teste quod licet turba.Adeone penitus hic sedit tibi morbus,ut saepe in aurem Cinna Caesarem laudes? Nec enim dubito, quin oculos habuerit ad breue illud Scauri acutumque dictum.
Clarissimus Nic. Faber "perpolluebat". Hieron.Groslotius noster (uere noster, dudum studiis nuper amore mihi iunctus) "propellebat": bono pariter et prompto sensu.
Vera laus. Non solum enim inter oratores rhetoresque locum habuit, recensente Seneca non semel: sed etiam historiam scripsit, ut ex fragmentis apparet, cum laude. Pete ea a Seneca patre, in Suasoria de morte Ciceronis. Puto eumdem esse, quem signauit Iuuenalis: pallidulus miBrutidius meus ad Martis fuit obuius aram
Forte, pergeret.
Legendum, anteire parat, dinstinctis uerbis.
67
Quem post illa reum maiestatis Tiberius interfecit, admonitu scurrae cuiusdam. Sueton.Tib.cap.LXI
68
Cuius saeuitia clarum exemplum in Seneca lib.II De ira ubi item uocat eum Asiae Proconsulem sub Augusto Volesus nuper sub Augusto proconsul Asiae, cum trecentos una die securi percussisset, incedens inter cadauera uultu superbo, quasi magnificum quiddam conspiciendumque fecisset, Graece proclamauit o rem regiam! Quis haec rex fecisset? Non fuit haec ira, sed maius malum insanabile. Nec plura super eo mihi comperta.
Certe haec implexa. Pichena intepretatur, Silano fuisse matrem et nouercam. Materna autem bona intelligi, uerae matris, quae separanda a nouerca, ac filio danda ut auiae paternae. Ego caussa nihil uideo, cur bona matris non fuerint Silani hic rei: et simul igitur cum paternis, pari iure confiscanda. Mihi semper aliquid occulti uulneris in hac scriptura uisum et sententiam affirmare paene audeam, etsi uix scripturam. Sed haec quoque fortasse fuerit: "quippe tali parente geniti" uel, "quippe illa parente", per admirationem. Enimuero Lentulus separari materna bona per honorem uoluit et respectu illius parentis: quae ex Augusti sanguine scilicet esset. Et Tacitus noster libro XIII Silanum abnepotem Diui Augusti facit. Et Plinius Diuus Augustus neptis suae nepotem genitum uidit, quo excessit anno. Stemma tamen seriatim hoc tempore, difficile sit. Quod si in lectione nihil mutas: tum ego interpretari capiar, Duas matres Silano huic reo fuisse, ueram et nouercam. Nouerca autem bona maxima ex parte Silano reliquerat, in gratiam mariti; uel obsequiis, ut sit, priuigni capta. Nunc censet Lentulus, separanda ea bona, quippe cum "non ea parente genitus esset": sed aduentitia illa et ex indulgentia data, filio item indulgenda. Haec dixerim, nec mihi firma aut proba, ut praemisi. Scripsit ad me ex Hispania uir doctus, in ueteri libro se legisse "quippe alta parente". Quod ad nostrum illum sensum faciat, sed mallem aliud uerbi.
69
Praeter ceteros adulator: qui supra censuit, ut Tiberius ouans urbem iniret. Cuius mentio in prisco lapide coniunctim cum hoc C. Silano: P.CORNELIVS P.F.DOLABELLAC.IVNIVS C.F.SILANVS FLAMEN MARTIAL.EX S.C.FACIVNDVM CVRAVERVNT. IDEMQVEPROBAVERVNT.
Ne deliberare quidem quemquam puto, quin coniectura nostra uera sit "minui iura, quoties glisc.pot" praeclara et ex usu rerum gnome.
In manuscripto "Cythonum". Putes "Cythnum" fuisse, quae insula est iuxta Atticam, sub Euboea, nostro alibi, Ptolemaeo item et Plinio, nominata.
Cuius memoriam seruat marmor Romae IVNIAE C. SILANI F. TORQVATAE VIR.VEST.MAXIMAE Itemque alteram in hortis Vaticani mihi lectum: I.IVNONIIVNIAE C. SILANI F.TORQVATAESACERDOTI VESTALI ANNIS LXIIIICAELESTI PATRONAE ACTIVS L.
70
Fluctuaui in hoc loco. Supra enim scriptum eadem de re. "Ancharius Priscus Caesium Cordum Proconsulem Crete postulauerat repetundis". Mirum uidebatur agere Cyrenenses in illum, qui aliena prouincia rector: et inclinabam ut subsistuerem "Cretenses". Dispulit hanc caliginem Strabo, apud quem libro ultimo in diuisione prouinciarum lego, Cretam cum Cyrenaica eiusdem Proconsulis fuisse. Ab hac mente Suetonius Vespas. cap II Quaestor Cretam et Cyrenaicas prouinciam forte cepit. Vbi male quidam libri "prouincias".
Ita dictum, ut uulgo bonum publicum et Liuio pessimum publicum lib. II. Rhenanum risi scribentem Obscurus locus est (censeo Delphos mittamus ad consulendum) aut certe mendosus: qui forsan sic legi debeat, Se, remp.et bonas domi artes.
Obscurus locus est ; aut certe mendosus, qui forsan sic legi debeat, se, rempublicam et bonas domi artes dehonestauisset.
71
Mirum uero. Nam et Liuius et Valerius auctores sunt Q. Fuluium Romae dedicasse aedem Fortunae Equestri. Nominat et Iulius Obsequens C.Claudio, inquit, M. Perperna consulibus bubo in aede Fortunae Equestris comprehensus, inter manus expirauit Incendio consumptum suspicemur: nisi obstaret P. Victor, qui eam collocat in regione IX urbis suo etiam aeuo. Fatebor ingenue. Aliud quod pro Tacito dicam non habeo.
Ita in manuscripto Medicaeo, ablegatis aliis uocibus placetque licere abesse, sed consulto et consciscente Pontifice, etiam plus quam binoctium: sed dumtaxat in aduersa ualetudine et cum exceptionibus quae sequuntur. Vulgata tamen lectio erat "dum ne plusquam": sed nouitia cum sit, quis moretur?
Lego, ut pontificis Maximi arbitrio ne plus quam binoctium abesset.
Prompsit Caesar alias.
Ita legendum arbitror, Vt Pont. Maximi arbitrium, dum ne plusquam binoctium abesset : ne diebus publici sacrificii, neu saepius, etc.
Auctorum loca adduxi supra.
72
Bene Aemilia monumenta. Non enim unius Aemilii opus. Aemilius Paullus qui postea cum C. Marcello consul, duas Basilicas, ueterem reficit, nouam locauit. Auctor Cicero ad Atticum lib.IV epist.XVII. Nouam interuentu bellorum ciuilium non perfecit ipse, (ut alucinari uideo uirum inter antiquarios primum) perficit sub Augusto Paullus Aemilius, qui consul anno DCCXX et postea censor. Dio libro XLIX καὶ τὴν στοὰν τὴν Παύλου καλουμένην Αἰμίλιος Λέπιδος Παῦλος ἰδίοις τέλεσιν ἐξῳκοδόμησε Eam incendio consumptam refecit XX annis post alius Aemilius, ut narrat ibidem Dio lib LIV ἡ μὲν οὖν στοὰ μετὰ τοῦτο ὀνόματι μὲν ὑπ´ Αἰμιλίου, ἐς ὃν τὸ τοῦ ποιήσαντός αὐτὴν γένος ἐληλύθει, τῷ δὲ ἔργῳ ὑπ' Αὐγούστου καὶ τῶν τοῦ Παύλου φίλων ῳκοδομήθη Et nunc post annos XXXV iterum collapsam, firmauit ornauitque Manius Lepidus, is de quo dixi supra.
Scribendum, "arcuerat". Id est uetuerat, prohibuerat. Tauri, amphitheatrum intellegit in campo Martio: Martii Philippi, aedem Herculis Musarum: Balbi, theatrum. Vide Suetonium Aug. cap. XXIX. Dionem lib. LI et LIV.
De ea Seneca, ad Marciam cap. XXII Decernebatur Seiano statua, in Pompeii theatro ponenda, quod exustum Caesar reficiebat: exclamauit Cordus, tunc uere theatrum perire.
73
74
Distinguo locum "Blaeso postremum. Obiere eo anno" non leui ad historiam momento. Olim et libera rep.multi impp. dicti, ut quisque rem suis auspiciis bene gessisset. Displicuit Augusto, et ut reliquos honores in se, sic et hoc nomen traxit quod communicatum postea cum paucis et fere non nisi ex gente Augusta. Tiberius tamen hic Blaesum Imperatoris nomine insignit: eumque e priuatis postremum id est, ut post inde soli Principes eo titulo sint usi, nemini ultra concesso subditorum. Velleius: Iunius Blaesus proconsul in Africa ornamenta triumphalia, cum appellatione Imperatoria meruit. Neque etiam indignum nota, quod obseruamus in nummis et inscriptionibus, Imperatoris titulum cum Principis est, praeponi, cum uictoris, subiungi. Hoc modo Imp.Caesar Augustus etc. Contra Iunius Blaesus Imp, M. Tullius Cicero Imp. Quod etiam e Suetonii Iulio colligas cap. LXXVI cuius id inuentum.
75
Asinio Pollioni oratori et historico filius natus Asinius Gallus, quem capitis Salonis Delmatica urbe agnomento dixit Saloninum. Seruius auctor in Virg. eclog.II. Etsi id cognomen Tacitus et Dio illi nusquam tribuunt, contenti dixisse Asinium Gallum. Is Saloninus duxit Vipsaniam, Agrippae filiam; dimissam paullo ante a Tiberio, qui ex ea sustulerat Drusum. Hoc est quod Tacitus lib.1. scripsit: Nec Gallus ideo iram eius leniuit, pridem inuisus tamquam ducta in matrimonium Vipsania M.Agrippae filia, quae quondam Tiberii uxor fuerat plus quam ciuilia agitaret Habuit ex ea liberos complures. Virilis sexus istos, C. Asinium Saloninum, de quo hic: Asinium Gallum de quo Suetonius et Dio: Asinium Pollionem, qui consul anno DCCLVI de quo Plinius, Tacitus, Dio et Fasti; Asinium Agrippam de quo libro sequenti: Asinium Celerem, quem consularem Plinius nominat et ponit sub principe Caio. Nec uanum est, quod tribuo tam multos. Iubet hoc Tacitus lib. VI ubi de morte Asinii Galli patris: Scilicet medio triennio defuerat tempus subeundi iudcium consulari seni, tot consularium parenti. Cui loco abunde lucem fecerint ista. Superest ut uirum doctum eripiam e luto. qui haeret, quomodo hic Asinius Saloninus Drusi frater mortuus dicatur, quem Suetonius et Dio uiuum ponunt Claudii aeuo? Nam Suetonius ecce, capite XIII in Claudio: Conspirauerant ad res nouas Gallus Asinius et Statilius Coruinus, Pollionis ac Messallae oratorum nepotes. Et Dio lib. ultimo: Ἀσίνιος δὲ δὴ Γάλλος ὁ τοῦ Δρούσου πρὸς μητρὸς ἀδελφὸς ἐπεβούλευσε μὲν τῷ Κλαυδίῳ Itaque quasi in pugna clara, concludit: Quid uerum sit, deus aliquis uiderit Imo ego homo. Frater enim hic Salonini, non ipse: ne ultra turbes, et in simpulo, quod dicitur, excites fluctus.
Vti aliquam duceret e liberis Germanici.
Quem cepit inter suffectos anno urbis DCCLIX. Lapis priscus Romae: C. ATEIO CAPITONE C. VIBIO POSTVMO COS.
Patrem aemulatus, uirum praeclarum et prudentem, qui bello Philippensi pro libertate fortiter occubuit. Appianus lib.IV Λαβεὼν δέ, ἐπὶ σοφίᾳ γνώριμος, ὁ πατὴρ Λαβεῶνος τοῦ κατ' ἐμπειρίαν νόμων ἔτι νῦν περιωνύμου οὗ πιστοτάτου τῶν οἰκετῶν τῆς δεξιᾶς λαβόμενος καὶ περιστρέψας αὐτόν, ὡς ἔθος ἐστὶ Ῥωμαίοις ἐλευθεροῦν, ἐπιστρεφομένῳ ξίφος ἔδωκε καὶ τὴν σφαγὴν ὑπέσχε
76
D. Iunius Silanus, qui consul cum L.Licinio Murena, uxorem habuit Seruiliam sororem M. Catonis. Ex iis nata haec Iunia soror M. Bruti per matrem (nam Bruti pater fuit M. Iunius Brutus) Tertia uel Tertulla cognomento: de qua notus Ciceronis iocus, Tertia deducta est. Diuersa igitur ab hac Iunia de qua Velleius: M. Lepidus iuuenis, Lepidi eius qui IIIuir fuerat reip.constituendae filius; Iunia Bruti sorore natus. Nam haec uxor Lepidi fuit: nisi si ante Cassii, quod non opinor.
Lege, opibus.
Quare Manlii? Quia Iunii Silani, innexi Manliae genti. T. Manlius Torquatus filium in adoptionem dedit D. Silano, de quo Ciceronem uide I. De finibus, Valerium lib.V. cap. VIII. De Quinctiis nihil dum repperi.
Quid esset accommodum tempori.